8. Παράρτημα - Κοινωνία των Πολιτών

8.1 Χρήσιμοι ορισμοί

Κοινωνία των Πολιτών είναι το σύνολο των θεσμών και των οργανώσεων που βρίσκονται στον δημόσιο χώρο ανάμεσα στην οικογένεια, το κράτος και την αγορά, και στον οποίο χώρο τα άτομα συνδέονται μεταξύ τους εθελοντικά για να προωθήσουν κοινά ενδιαφέροντα και συμφέροντα (Anheier και List 2005, 54 και Μουζέλης 2008). Εναλλακτικά, διεθνώς χρησιμοποιούμενος είναι ο παρακάτω ορισμός της Κοινωνίας των Πολιτών: «σύνολο των μη κυβερνητικών και μη κερδοσκοπικών οργανώσεων οι οποίες έχουν παρουσία στη δημόσια ζωή και εκφράζουν τα ενδιαφέροντα και συμφέροντα και τις αξίες των μελών τους ή άλλων» (World Bank, 2013 και World Economic Forum, 2013: 8).

Οι οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών είναι μια ευρεία έννοια («έννοια γένους») που έχει διάφορες εκδοχές. Μπορεί να περιλαμβάνει πολλές «έννοιες είδους». Τέτοιες είναι οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), ενώσεις εθελοντών, σωματεία, αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες (ΑΜΚΕ), κοινωφελή ιδρύματα και άτυπα, δηλαδή μη αναγνωρισμένα από νομική άποψη, δίκτυα πολιτών. Δεν περιλαμβάνονται επιχειρήσεις σε αυτόν τον ορισμό, ακόμα και όταν δεν κατανέμουν μερίσματα από κέρδη, έχουν κοινωφελείς σκοπούς και ανήκουν στην κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, όπως οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις (ΚοινΣΕπ).

Μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι ενώσεις ατόμων οι οποίες ούτε ανήκουν στο κράτος (δημόσια διοίκηση και ευρύτερο δημόσιο τομέα) ούτε είναι κερδοσκοπικές, αλλά ενεργοποιούνται σε τομείς όπως, μεταξύ πολλών άλλων, οι διεθνείς σχέσεις, η προστασία του περιβάλλοντος, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ανθρωπιστική βοήθεια και η αναπτυξιακή συνεργασία (Anheier και List 2005, 173).

Εθελοντικές ενώσεις είναι οργανισμοί που έχουν ως μέλη τους άτομα τα οποία έχουν εγγραφεί χωρίς καταναγκασμό (π.χ. δεν είναι στρατιωτικές μονάδες). Οι ενώσεις αυτές α) έχουν διακριτά όρια από άλλες ενώσεις ατόμων ως προς το ποια είναι μέλη τους και ποια όχι, β) έχουν αυτοδιοίκηση και γ) δεν έχουν εμπορικούς ή ευρύτερα κερδοσκοπικούς σκοπούς (Anheier και List 2005, 277). Τα εννοιολογικά όρια μεταξύ τέτοιων ενώσεων και ΜΚΟ είναι ασαφή. Οι ΜΚΟ μπορεί να έχουν περισσότερο ιεραρχική εσωτερική διάρθρωση από τις εθελοντικές ενώσεις. Επίσης, ενώ και τα πολιτικά κόμματα είναι ενώσεις ατόμων, σε αντίθεση με τις εθελοντικές ενώσεις, αυτά διεκδικούν την εκπροσώπησή τους στη βουλή, αν όχι και την άνοδό τους στην κυβέρνηση.

Σωματεία είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου τα οποία έχουν μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα και έχουν ιδρυθεί με σχετική αίτηση τουλάχιστον είκοσι μελών τους προς το Πρωτοδικείο της έδρας τους, αποκτώντας έτσι νομική προσωπικότητα. Αυτά διέπονται γενικά από τα άρθρα 78 έως 106 του Αστικού Κώδικα, και εφόσον πρόκειται για ειδικότερα σωματεία, π.χ. τα εργατικά και υπαλληλικά σωματεία, από πρόσθετη ειδικότερη νομοθεσία.

Αστικές μη κερδοσκοπικές ενώσεις (ΑΜΚΕ) είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου με μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα και αποτελούν εκδοχή των αστικών εταιρειών. Οι ΑΜΚΕ διέπονται από το αστικό δίκαιο και ρυθμίζονται από τις διατάξεις των άρθρων 741 έως 784 του Αστικού Κώδικα, που αφορούν εν γένει στις αστικές εταιρείες. Εφόσον μια ΑΜΚΕ έχει έσοδα (π.χ. εισφορές μελών), αυτά δεν πρέπει να λογίζονται ως κέρδη, αλλά να τίθενται στην εξυπηρέτηση του μη κερδοσκοπικού σκοπού που προσδιορίζεται στο καταστατικό της ΑΜΚΕ.

Κοινωφελή ιδρύματα είναι σύνολα περιουσίας αφιερωμένα στην εξυπηρέτηση διαρκούς σκοπού που έχουν αποκτήσει νομική προσωπικότητα. Σύμφωνα με το άρθρο 108 του Αστικού Κώδικα, για τη σύσταση κοινωφελούς ιδρύματος απαιτούνται αφενός ιδρυτική πράξη και αφετέρου διάταγμα που να την εγκρίνει. «Ο λόγος για τον οποίο ο νόμος απαιτεί το διάταγμα είναι ότι ως επί το πολύ, οι σκοποί των ιδρυμάτων είναι ζητήματα πολιτικής του κράτους (κοινωνικής, οικονομικής, εθνικής, θρησκευτικής), γενικότερης ή ειδικότερης» (Απόφαση Αρείου Πάγου 1667/2007).

Τρίτος (ή μη-κερδοσκοπικός) τομέας σε μια σύγχρονη κοινωνία είναι ο τομέας που δεν περιλαμβάνεται ούτε στην ελεύθερη αγορά (πρώτος τομέας) ούτε στο δημόσιο (δεύτερος τομέας). Στο εσωτερικό του τρίτου τομέα κατατάσσονται όσοι φορείς δεν ανήκουν στους άλλους δύο τομείς (Anheier και List 2005, 258-259).

Φιλανθρωπία ή φιλανθρωπική δράση είναι η εθελοντική προσφορά, με οργανωμένο τρόπο (π.χ. μέσω ενός σωματείου) ή άτυπα, χρημάτων ή/και υπηρεσιών ή/και αγαθών προς άτομα ή κοινότητες που την έχουν ανάγκη. Η έννοια έχει ρίζες στον χριστιανισμό και το Ισλάμ και αφορά, ανάλογα με το περιεχόμενο που επικρατεί κάθε φορά, στην προσωρινή ή διαρκή καταπολέμηση κοινωνικών προβλημάτων, όπως, μεταξύ άλλων, η φτώχεια ή η προσωπική δυσανεξία (Anheier και List 2005, 45-46).

Μη κερδοσκοπικά νομικά πρόσωπα (ΜΚΝΠ) είναι ένας όρος που περιλαμβάνει όλα τα νομικά πρόσωπα στα οποία δεν προκύπτει οποιουδήποτε είδους διανομή κερδών προς τα μέλη τους. Δεν αποβλέπουν στην επίτευξη κέρδους, αλλά στην εξυπηρέτηση καταστατικών σκοπών που μπορεί να είναι μορφωτικοί, ψυχαγωγικοί, φιλανθρωπικοί, κοινωνικοί, θρησκευτικοί, πολιτικοί, αθλητικοί, πολιτιστικοί, ιδεολογικοί, επαγγελματικοί, καλλιτεχνικοί κ.ά.

Θεωρία της αλλαγής είναι μια μέθοδος που αναλύει πώς μια δεδομένη παρέμβαση ή ένα σύνολο παρεμβάσεων αναμένεται να οδηγήσει σε συγκεκριμένη αλλαγή, αντλώντας από μια αιτιώδη ανάλυση βασισμένη στα διαθέσιμα στοιχεία (UNDG, 2017).

Αυτοτελής φορολόγηση είναι η μέθοδος φορολόγησης συγκεκριμένων εισοδημάτων με δεδομένους συντελεστές που ορίζονται από την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία και με εξάντληση της φορολογικής υποχρέωσης. Τα εισοδήματα αυτά δύναται να τα αναγράψει ο φορολογούμενος στο έντυπο της φορολογικής δήλωσής του, ώστε να είναι διαθέσιμα για κάλυψη τεκμαρτών εισοδημάτων.

Τέλος επιτηδεύματος είναι έκτακτος φόρος που επιβλήθηκε βάσει του άρθρου 31 του Ν. 3986/2011 και της ΠΟΛ 1167/2-8-2011 και αφορά όλους τους φορολογούμενους που ασκούν επιτήδευμα ή επάγγελμα, τα πρόσωπα του άρθρου 2 παράγραφος 4 του ΚΦΕ (ομόρρυθμες και ετερόρρυθμες εταιρίες, κοινωνίες αστικού δικαίου που ασκούν επιχείρηση ή επάγγελμα, αστικές κερδοσκοπικές ή μη εταιρίες, συμμετοχικές ή αφανείς, καθώς και κοινοπραξίες του άρθρου 2 παράγραφος 2 του ΚΒΣ – ΠΔ 186/1992, ΦΕΚ 84 Α’) και του άρθρου 101 παράγραφος 1 του ΚΦΕ (ΑΕ, ΕΠΕ, δημόσιες, δημοτικές, κοινοτικές επιχειρήσεις, συνεταιρισμοί, υποκαταστήματα αλλοδαπών εταιρειών). Σύμφωνα με τις παραπάνω διατάξεις, το τέλος επιτηδεύματος δεν εκπίπτει ως δαπάνη για τον προσδιορισμό του φορολογητέου εισοδήματος.

8.2 Βιβλιογραφικές πηγές

Acemoglu, D., & Robinson, J. A. (2012). Why nations fail: the origins of power, prosperity and poverty. New York, Crown Publishers.

Anheier, H. K., R. A. List (2005), A Dictionary of Civil Society, Philanthropy and the Non-Profit Sector, Λονδίνο: Routledge.

CAF (2016), Donation states: An international comparison of the tax treatment of donations, West Malling: Charities Aid Foundation.

Clarke, J. – A. Huliaras – D. A. Sotiropoulos, επιμ., (2016), Austerity and the Third Sector in Greece: Civil Society at the European Frontline, Surrey, Ashgate.

European Commission (2023), “Civil Society”, https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/enlargement-policy/policy-highlights/civil-society_en

HIGGS (2020), «ΘΑΛΗΣ ΙΙ- Χαρτογράφηση & Αξιολόγηση Ελληνικών Μη-Κερδοσκοπικών Οργανώσεων».

Huliaras, A. (2020), “Civil Society” στο Featherstone, K. – D. A. Sotiropoulos, επιμ., The Oxford Handbook of Modern Greek Politics, Οξφόρδη: Oxford University Press.

IUPUI (2022), The Global Philanthropy Environment Index 2022, Indiana University.

Kornetis, K.- H. Kouki (2016), “From the Centre to the Periphery and Back to the Centre” in Olivier Fillieule and Guya Acornero, επιμ., Social Movement Studies in Europe: The State of the Art, Nέα Υόρκη: Berghan.

McKinsey (2023), The role of public–private-philanthropic partnerships in driving climate and nature transitions, World Economic Forum.

Rhoads, S. A., Gunter, D., Ryan, R. M., & Marsh, A. A. (2021). Global Variation in Subjective Well-Being Predicts Seven Forms of Altruism. Psychological Science, 32(8), 1247-1261. https://doi.org/10.1177/0956797621994767

Salamon, L. M., Sokolowski, S. W., Haddock, M.A. et al. (2017). Explaining Civil Society Development: A Social Origins Approach. Baltimore: Johns Hopkins University Press.

Simiti, M. (2020), “Social Movements” στο Featherstone, K. – D. A. Sotiropoulos, επιμ., The Oxford Handbook of Modern Greek Politics, Οξφόρδη: Oxford University Press.

Sotiropoulos, D. A. (2020), “State-Society relations in Greece” στο Featherstone, K. – D. A. Sotiropoulos, επιμ., The Oxford Handbook of Modern Greek Politics, Οξφόρδη: Oxford University Press.

Sotiropoulos, D.A.- D. Bourikos (2014), “Εconomic Crisis, Social Solidarity and the Voluntary Sector in Greece”, Journal of Power, Politics and Governance, τόμ. 2, τχ. 2, σ. 33-53.

UNDG (2017), Theory of Change: UNDAF Companion Guidance, United Nations Development Group.

Vallely, P. (2020), Philanthropy: From Aristotle to Zuckerberg, London: Bloomsbury Publishing.

World Bank (2013), “Defining Civil Society”, 2013

World Economic Forum (2013), “The Future Role of Civil Society. World Economic Forum in collaboration with KPMG International,” http://www3.weforum.org/docs/WEF_FutureRoleCivilSociety_Report_2013.pdf

World Economic Forum (2013), “The Future Role of Civil Society. World Economic Forum in collaboration with KPMG International”.

Αφουξενίδης, Α. – Μ. Γαρδίκη (2014), Χαρτογραφώντας την κοινωνία πολιτών στην Ελλάδα σήμερα», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, τχ. 143Β, 33-53.

Αφουξενίδης, Α. (2006), «Όψεις της κοινωνίας πολιτών στην Ελλάδα: το παράδειγμα των περιβαλλοντικών και αντιρατσιστικών ΜΚΟ, Επιστήμη και Κοινωνία, τχ. 16, 163-178.

διαΝΕΟσις (2018), Η Κοινωνία των Πολιτών και η Φιλανθρωπία στην Ελλάδα.

διαΝΕΟσις (2024), Τι πιστεύουν οι Έλληνες.

Ίδρυμα Μποδοσάκη και ΙΟΒΕ (2023), «Η συνεισφορά της κοινωνίας πολιτών στην ελληνική οικονομία», Φεβρουάριος 2023.

Καβουλάκος, Ι., & Γριτζάς, Γ. (2015), «Κινήματα και εναλλακτικοί χώροι στην Ελλάδα της κρίσης. Μια νέα κοινωνία πολιτών» στο Γεωργαράκης, Ν.Γ.- Δεμερτζής, Ν., επιμ., Το πολιτικό πορτραίτο της Ελλάδας. Κρίση και αποδόμηση του πολιτικού, Αθήνα: Gutenberg – Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών.

Κονιόρδος, Σ. (2018), Έκθεση Παρουσίασης Της Ελληνικής Εκδοχής Του 7ου Γύρου Της Παγκόσμιας Έρευνας Αξιών (World Values Survey-7), Αθήνα: διαΝΕΟσις.

Λουκίδου, Κ. (2017), «Κοινωνία πολιτών στη σύγχρονη Ελλάδα με έμφαση στην περίοδο της κρίσης: το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης» , διδακτορική διατριβή, Αθήνα: ΕΚΠΑ.

Μουζέλης Ν. (1993). Το κράτος στην ύστερη ανάπτυξη: Ιστορικές και συγκριτικές διαστάσεις. Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, 1(2), 53–89. https://doi.org/10.12681/hpsa.15325

Μουζέλης, Ν. Π. (2008) «Κράτος και κοινωνία πολιτών. Από το παλιό στο νέο παράδειγμα;», Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τχ. 30, σ. 107-114.

Μποτετζάγιας, Ι. (2006), «ΜΚΟ και κοινωνία πολιτών: μια προβληματική σχέση. Η περίπτωση των ελληνικών Μη Κυβερνητικών Περιβαλλοντικών Οργανώσεων», Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τχ. 27, σ. 71-95.

Μπουρίκος, Δ. (2013), «Κοινωνική αλληλεγγύη στην Ελλάδα της κρίσης: νέο κύμα ανάδυσης της κοινωνίας πολιτών ή εμπέδωση της κατακερματισμένης κοινωνικής ιδιότητας του πολίτη;», ΕΛΙΑΜΕΠ-Ερευνητικό Κείμενο Νο.3.

Πολυζωϊδης, Π. (2006). Εθελοντισμός στην κοινωνική προστασία, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Σωτηρόπουλος, Δ. Α. (2017), Η ελληνική κοινωνία πολιτών και η οικονομική κρίση, Αθήνα: Ποταμός.

Σωτηρόπουλος, Δ.Α. κ.ά. (2004), Η άγνωστη κοινωνία πολιτών, Αθήνα: Ποταμός.

8.3 Ομάδα Εργασίας

Συντονιστής	Ξενοφών Κάππας	Γενικός Διευθυντής	ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΠΕΤΑΝ ΒΑΣΙΛΗ & ΚΑΡΜΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Μέλη:	Σταύρος Μπένος	Πρόεδρος	ΔΙΑΖΩΜΑ
	Φαίη Μακαντάση	Διευθύντρια Ερευνών	ΔΙΑΝΕΟΣΙΣ
	Γιάννης Παπαδάτος	Αντιπρόεδρος	ΕΝΩΣΗ “ΜΑΖΙ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΔΙ”
	Εύα Πολυζωγοπούλου	Γενική Διευθύντρια	ACTIONAID HELLAS
	Δημήτρης Σωτηρόπουλος	Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης	ΕΚΠΑ, ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
	Σπύρος Μπλαβούκος	Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης	ΕΛΙΑΜΕΠ – ΟΠΑ
	Νίκος Πέτρου	Πρόεδρος Δ.Σ.	ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ
	Δάφνη Οικονόμου	Πρόεδρος	ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΠΑΣΤΙΚΩΝ – ΠΟΡΤΑ ΑΝΟΙΧΤΗ
	Νίκος Δέδες	Πρόεδρος	ΕΝΩΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ
	Βασίλης Σφακιανόπουλος	Ιδρυτής / Διευθυντής	SAVE YOUR HOOD
	Στέφανος Οικονόμου	Head of Programmes – Peer-Exchanges	PHILEA – PHILANTHROPY EUROPE ASSOCIATION
	Αστέρης Χουλιάρας	Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων	Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Advisory committee HIGGS, Thalis
	Νίκος Βέττας	Καθηγητής Οικονομικών	Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
	Νίκος Βέττας	Γενικός Διευθυντής	ΙΟΒΕ
	Φώτης Παπαθανασίου	Γενικός Διευθυντής	ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΟΧΑΡΑΚΗ (ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΦΙΛΟΤΗΣ)
	Μυρτώ Ξανθοπούλου	Ειδική Συνεργάτρια Συνηγορίας	ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΩΡΙΑ ΣΟΣ
	Χρυσάφω Αρβανίτη	Υπεύθυνη προγραμμάτων	ΓΙΑΤΡΟΙ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ
	Paul Kidner	Senior Advisor	ΤΙΜΑ
	Βάλια Φράγκου	Executive Director	ΙΔΡΥΜΑ ΑΘΗΝΑΣ Ι. ΜΑΡΤΙΝΟΥ
	Εύα Λιανού	ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ	ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΣ ΙΔΡΥΜΑ ΙΩΑΝΝΗ Σ. ΛΑΤΣΗ
	Χρήστος Χιώτης	Σχεδιαστής Οπτικής Επικοινωνίας / Σύμβουλος Ψηφιακών Εφαρμογών	ΔΙΑΖΩΜΑ
	Λίνα Ζιργάνου-Καζολέα	Υποψήφια Διδάκτωρ	ΕΚΠΑ, ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
	Κωνσταντίνα Ντεμίρη	Διευθύντρια	Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία
	Τάσος Σαμουηλίδης	Νομικός	Ένωση Ασθενών Ελλάδος
	Πέτρος Φατούρος	Νομικός	Phi-Lamda
	Αναστασία Χαλκίδου	Accounting Director, co-founder	Quantum
Νομικός Σύμβουλος	Δημήτρης Κεραμεύς	Νομικός
Συγγραφέας/Επιμελητής	Svet Danchev	Head of Microeconomic Analysis and Policy Unit	ΙΟΒΕ

8.4 Ομάδα Κλειστής Διαβούλευσης

Ονομα	Οργάνωση
Αργυρώ Μπαράτα	Culture for Change
Δημήτρης Καραβέλας	WWF
Νίκος Χαραλαμπίδης	Greenpeace
Αλέξης Κατσαρός	Medina
Μαρία Γανωτή	ΑΝΙΜΑ
Δάφνη Μαυρογιώργου	Αρχέλων
Ευγενία Βαθάκου	Μέριμνα
Άγης Τερζίδης/ Αναστάσιος Υφαντής – Επιχειρησιακός Διευθυντής	Γιατροί του Κόσμου
Σωτήρης Πετρόπουλος	Higgs
Λευτέρης Παπαγιαννάκης	ΕΣΠ Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες
Σοφία Κουβελάκη	Home project
Χριστίνα Λαμπροπούλου	ΙΣΝ
Αλέξανδρος Θεοδωρίδης	Μπορούμε
Αλίκη Τσιαμούρα	Ένωση Κυριών Δράμας
Anni Mitropoulou	Cyclades Preservation Fund
Έφη Τσιότσιου	Ιδρυμα Ωνάση
Μυρτώ Χατζάκη	Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη/ Aurora
Αγγελική Κοσμοπούλου	Ίδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης (Storymentor)
Όλγα Ματσούκη	ΕΛΕΠΑΠ
Γρηγόρης Πελεκάνος / Γιώργος Βεϊνόγλου	Κίνηση Πολιτών
Διονύσιος Σπηλιόπουλος	ΚΕΜΕΛ
Μαριλύν Πολένα	SolidarityNow
Άγγελος Κασκάνης	Διεθνής Διαφάνειας Ελλάς
Στέφανος Λουκόπουλος	Vouliwatch
Μαρία Λιάπη	Διοτίμα
Παναγής Βουρλούμης	Τράπεζα Τροφίμων – Ίδρυμα για την καταπολέμηση της πείνας & της σπατάλης
Judith Wunderlich-Antoniou	ΕΛΙΞ
Moawia M. Ahmed	Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών
Νικόλαος Κέμος	PRAKSIS
Βαγγελης Κοσμάτος	H Συμμαχία των Φύλων
Ασλανίδης Χαράλαμπος	Έλληνες Διασώστες Θεσσαλονίκη
Αργυρώ Σπυριδάκη	Διαβάζω για τους Άλλους
Σόφη Μπέλπμα	Σώμα Ελλήνων Οδηγών
Γεώργιος Χουρδάκης	Σώμα Ελλήνων Προσκόπων